Năng khiếu thiên bẩm, niềm đam mê cháy bỏng và không ngừng sáng tạo trên từng vai diễn, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả cũng như bạn bè, đồng nghiệp trên sân khấu Bài chòi. Đó là NSND Hồ Thu.
Chị sinh năm 1963, trong một gia đình có truyền thống hoạt động nghệ thuật ở xã Mỹ Thắng, huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định. Ông nội chị là nghệ sỹ Hồ Quý - một bầu hát nổi tiếng một thời của đoàn hát Bội nghiệp dư tại quê hương. Cha chị là nghệ sỹ Hoàng Thu An- Nguyên Trưởng đoàn Văn công Giải phóng tỉnh Bình Định. Cô ruột chị (bà Hồ Triều) là một đào hát sành sỏi cả Bài chòi và hát Bội. Cô bé Hồ Thu hồi ấy mới nằm trong nôi đã được cha ru bằng những làn điệu Bài chòi. Lớn lên chút đỉnh, chị lại theo cha trên những chuyến lưu diễn của đoàn ở vùng giải phóng. Được xem cha và các cô chú biểu diễn, những làn điệu xuân nữ, xàng xê,…. dần đi vào máu thịt chị. Để rồi đến khoảng 7 tuổi, cô bé Hồ Thu đã biết hát một số câu Bài chòi và được xuất hiện trên sân khấu biểu diễn phục vụ nhân dân. Con đường đến với nghệ thuật của chị một cách tự nhiên như vậy. Chị bồi hồi nhớ lại: “Năm tôi khoảng 10 tuổi, quê hương còn chưa được giải phóng. Ban ngày quân địch kiểm soát còn ban đêm cách mạng lại về. Tối hôm đó, theo lời đề nghị của các cô chú trong đoàn, cha ẵm tôi lên bục biểu diễn tiết mục góp vui. Tôi được sắm vai Phượng (vở Ba cha con). Khi hát đến câu: “Ba ơi! Biết bao phen vào tù ra tội, là để cho tình thương mang đến mảnh đất này”….khán giả vỗ tay khen ngợi. Lúc ấy tôi run bởi sự ngỡ ngàng và hạnh phúc.”
Chân dung NSND Hồ Thu
Năng khiếu bẩn sinh và tình yêu đối với nghệ thuật Bài chòi của Hồ Thu tiếp tục được nuôi dưỡng và phát huy hơn khi chị tham gia học lớp dân ca Bài chòi tại trường Trung học văn hóa nghệ thuật khóa I (1978 - 1981).Tại đây, chị được các thầy cô có nghề như: NSƯT Hoàng Lê, NSƯT Nguyễn Kiểm, nghệ sỹ Kim Việt…. “gọt giũa, uốn nắn” và bổ trợ thêm về kiến thức chuyên môn. Nhờ đó, trong quá trình học tại trường, chị luôn là học sinh nổi trội của lớp. Ngay từ khi con là sinh viên năm thứ 2, Hồ Thu là một trong số ít diễn viên được chọn về bổ sung lực lượng cho Đoàn ca kịch bài chòi Nghĩa Bình (Sau này là Đoàn ca kịch Bài chòi Bình Định) đang thiếu nguồn nhân lực biểu diễn.
Khi được hỏi về cô học trò “cưng” của mình, NSƯT Nguyễn Kiểm từng nhận xét: “ Để trở thành một người nghệ sỹ thực thụ cần có hai yếu tố đặc biệt quan trọng. Đó là năng khiếu bẩm sinh và lòng yêu nghề. Ngay từ bài thi đầu tiên, tôi đã thấy ở Hồ Thu hội tụ đủ những yếu tố ấy. Không những vậy, tôi còn thấy em là người rất nghiên túc trong hoạt động nghệ thuật. Sự nghiêm túc ấy được thể hiện bằng việc tìm tòi, nghiên cứu khá kỹ lưỡng của em đối với từng vai diễn khi được phân vai cũng như toàn bộ vở diễn; đặc điểm, tích cách nhân vật và mối tương quan giữa các nhân vật trong tác phẩm sân khấu. Nhờ vậy nên Hồ Thu diễn rất sâu…”.
Cũng chính tại ngôi trường nghệ thuật này, chị đã gặp chàng sinh viên Hoài Huệ thuở ấy. Họ trở thành cặp đôi trai tài gái sắc, cùng nhau vượt qua những khó khăn của cuộc sống và đạt đến những bến bờ thành công của dân ca Bài chòi cũng như hạnh phúc lứa đôi.
Hội tụ đủ những yếu tố của một diễn viên tài năng: khuôn mặt đẹp, sắc sảo rất “ăn” sân khấu, tình yêu nghề mãnh liệt và đặc biệt là cái “gen” của “con nhà tông” với giọng hát hay thiên bẩm… Hồ Thu đã sớm trở thành cô đào chính của Đoàn ca kịch bài chòi Bình Định. “Gu” của chị là những vai đào bi (những nhân vật có tính cách nhẹ nhàng, đằm thắm…) như các vai: nàng Mai (vở Đồng tiền vạn lịch); Huyền Trân (vở Huyền Trân công chúa); Ngọc Hân (vở Anh hùng với gia nhân); Tâm (vở Biển và tôi); Ngọc Du (vở Khúc ca bi tráng); Dịu (vở Thời con gái đã xa)…Những vai diễn này đã mang về cho chị bộ sưu tập Huy chương Vàng, Huy chương Bạc tại các kỳ Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc vào các năm 1990, 1995, 1999, 2003, 2005; 2010, 2013. Nhưng không tự hài lòng với bản thân mình, Hồ Thu đã mạnh dạn “lấn sân” sang những vai diễn khó, có cá tính mạnh mẽ, truân chuyên, để thỏa niềm đam mê, khát khao khám phá, sáng tạo trong nghệ thuật và chị cũng khá thành công với sự lựa chọn của mình. Đó là các dạng vai hiện đại, đầy cá tính như: Dạ Hương (vở Hương thầm), Thục Oanh (vở Tướng cướp Tín Mã Nàm) hay Hương (vở Cuộc đời tôi)… Với nhân vật Thục Oanh, Hồ Thu đã nhập vai rất đạt trước sự biến cải của một Thục Oanh đang là phụ nữ đứng tuổi, nhân chứng trước cơ quan pháp luật và Thục Oanh thời trẻ xuyên suốt qua tuyến kịch. Còn với vai Hương (vở Cuộc đời tôi), chị cũng vào vai rất tự nhiên, mạnh mẽ và thấu hiểu tính cách nhân vật. Xem chị diễn, khán giả có cảm giác như không diễn cái đi tìm mà diễn cái cảm nhận. Đó là sự kết hợp của nhiều khía cạnh. Hồ Thu đã biết thể hiện sự cháy sáng vừa phải, rất bản năng nhưng cũng khá nhạy cảm và thông minh. Chính sự cảm nhận ấy đã giúp chị đảm nhận được nhiều vai diễn đa tính cách mà không hề tạo cảm giác vay mượn. Đi sâu vào tâm trạng của nhân vật, thể hiện một cách tinh tế và tự nhiên thế giới nội tâm nhân vật là điểm cộng ở Hồ Thu. Với chất giọng ngắn, ít sâu nhưng bằng sự xử lý thông minh, chị đã vận dụng sáng tạo để tạo ấn tượng về cá tính. Những khả năng ấy ở Hồ Thu là sự phát huy năng khiếu bẩm sinh trên cơ sở lao động nghệ thuật nghiêm túc của chị.
NSND Hồ Thu (phải) vai Huyền Trân trong vở “Huyền Trân công chúa”
Tại Liên hoan sân khấu Tuồng và Dân ca kịch chuyên nghiệp toàn quốc năm 2003, Hồ Thu khiến bạn bè, đồng nghiệp và Ban giám khảo một phen bất ngờ khi thủ vai đứa bé bụi đời 14 tuổi (vở Đứa con tôi) - một vai diễn khác hẳn về độ tuổi, tâm hồn, tính cách và sở trường của chị. Nhà viết kịch danh tiếng Lê Duy Hạnh sau khi xem chị diễn cũng phải ngạc nhiên: “Hồ Thu là đào thương mà không ngờ vào vai đứa bé lại tốt, lại đột phá đến thế”. Chính bản thân chị cũng không thể ngờ với vóc dáng tứ tuần của mình khi hóa trang vào lại giống thằng bé thiếu nhi như vậy. Khán giả cũng như đồng nghiệp năm ấy được dịp mãn nhãn trước sự “chuyển giới”, trẻ hóa và diễn xuất thần tình của chị. Trong những tấm Huy chương Vàng chị giành được thì “vàng mười” mà vai diễn chú bé mang lại khiến chị thích nhất.
Những vai diễn của NSND Hồ Thu trên sân khấu Bài chòi thường gắn với những thành công rực rỡ. Từ Huy chương Vàng đầu tiên vai Nàng Mai (vở Đồng tiền vạn lịch) năm 1990 đến Huy chương Vàng cuối cùng trong sự nghiệp của chị - vai Ngọc Du (vở Khúc ca bi tráng) năm 2013. Vai diễn nào cũng để lại những dấu ấn và cảm xúc riêng. Nhưng nhân vật khiến chị nhớ mãi là cô thanh niên xung phong tên Nhâm (vở Điều không thể mất). Dù chưa một ngày sống trong bom đạn nhưng lúc nào chị cũng tưởng mình là Nhâm, từng tham gia chiến đấu rồi xa cách người yêu, khi trở lại thì anh đã lấy lập gia đình. Hai người còn yêu nhau lắm nhưng không thể đến được với nhau…
Hơn 100 vai diễn trong hơn 40 năm cống hiến cho nghề, chị đã trải qua khá nhiều ngóc ngách của số phận, tâm trạng, tính cách của cuộc đời nhân vật. Tuy vậy, chị đã biết tiết chế những dồn nén để bùng nổ cảm xúc lúc cao trào khiến những nhân vật do chị thủ vai không bị phô diễn hời hợt mà sống động và có chiều sâu. Bất kể đề tài nào, từ cổ điển, lịch sử, dã sử đến hiện đại hay chuyển thể từ đề tài nước ngoài, hầu hết vai diễn nào chị cũng hóa thân rất ấn tượng, để lại nhiều cảm xúc cho người xem.
Nói về người bạn diễn ăn ý trên sân khấu Bài chòi chắc có lẽ không ai qua được chồng chị - NSND Hoài Huệ. Họ đã trở thành cặp đôi hoàn hảo, người tung người hứng rất nhịp nhàng và là hai ngôi sao sáng trên sân khấu Bài chòi miền Trung. Nếu Hoài Huệ là chàng “hoàng tử Kha láp” đa tình thì Hồ Thu là nàng “công chúa Tô Lan” xinh đẹp; Nếu Hoài Huệ vào vai “vua Chế Mân” thì Hồ Thu sẽ là “Huyền Trân công chúa”; Hoài Huệ xuất sắc với vai Quang Trung thì Hồ Thu là nàng “Ngọc Hân” chung thủy; Nếu Hoài Huệ là Võ Tánh thì Hồ Thu sẽ là Ngọc Du…. Cứ như vậy, Hoài Huệ - Hồ Thu là hai người bạn diễn ăn ý trên sân khấu và là hai bạn đời hạnh phúc ngoài đời thường. Tên tuổi của hai anh chị đã được định danh trong lòng người ái mộ Bài chòi đến nay.
Trong hành trình chinh phục nghệ thuật Bài chòi, chị đã cùng chồng trải qua nhiều thăng trầm, biến cố. Đứa con đầu lòng mới chào đời được 3 tháng, hai vợ chồng đã phải mang theo mỗi khi đi lưu diễn; có khi hết gửi bà rồi lại gửi dì… và cả những khó khăn về vật chất. Thế nhưng, vì vợ chồng cùng nghề nên có sự đồng cảm, chia sẽ và động viên nhau vượt qua. Cũng chính tình yêu nghề mãnh liệt là động lực để vợ chồng cùng nhau cố gắng theo đuổi đam mê. Chị từng tâm sự: “Bài chòi là máu thịt của tôi. Cuộc đời tôi sẽ không thể nào dứt nổi câu xuân nữ nhịp song loan”. Chị dành “tình yêu sâu nặng” cho Bài chòi và luôn khát khao vươn tới cái đẹp, tới sự hoàn mỹ trong nghệ thuật biểu diễn. Hồ Thu là một tài năng trên sân khấu ca kịch Bài chòi.
NSND Hồ Thu (trái) vai Dạ Hương trong vở “Hương Thầm”
Ghi nhận những đóng góp không nhỏ của chị đối với nghệ thuật sân khấu, năm 1997 chị vinh dự được Nhà nước phong tặng danh hiệu nghệ sỹ Ưu tú và năm 2015 là nghệ sỹ Nhân dân. Danh hiệu cao quý đó càng khẳng định chỗ đứng và sự nổ lực vươn lên không ngừng của chị trong nghề nghiệp.
Ý thức được vai trò và trách nhiệm đối với Tổ nghiệp, trong quá trình công tác, NSND Hồ Thu luôn nhiệt tình truyền nghề cho các thế hệ kế cận. Chị từng tích cực cộng tác với Trường Trung cấp văn hóa nghệ thuật Bình Định và Trường Đại học sân khấu điện ảnh tham gia giảng dạy các lớp trung cấp, đại học dân ca Bài chòi tại Quy Nhơn và Nha Trang.
Sau hơn 40 năm lăn lộn trên sân khấu Bài chòi với vai trò vừa là diễn viên vừa tham gia công tác đào tạo, NSND Hồ Thu đã để lại cho nghề “hoa thơm, trái ngọt”. Đó là đội ngũ nghệ sỹ tiếp nối ngày càng trưởng thành và vững vàng hơn trong nghề nghiệp. Nhiều diễn viên trẻ được chị truyền dạy nghề đã đạt Huy chương Vàng, Huy chương Bạc tại Cuộc thi Tài năng trẻ diễn viên sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc các năm 2014, 2017, 2020. Một trong những học trò xuất sắc của chị, hiện đang là Trưởng đoàn, diễn viên trụ cột của Đoàn Ca kịch Bài chòi thuộc Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Bình Định là NSƯT Thùy Dung. Chị từng trải lòng về cô giáo của mình: “Tôi có được như ngày hôm nay là nhờ sự tận tình giúp đỡ, ân cần truyền dạy của NSND Hồ Thu và NSND Hoài Huệ. Trong quá trình học tập và làm nghề, mỗi khi gặp những trường hợp khó, tôi thường tìm đến cô Thu nhờ chỉ dạy”.
Hiện tại, dù NSND Hồ Thu đã rời ánh đèn sân khấu, nghỉ hưu theo chế độ nhưng chị vẫn tiếp tục sự nghiệp ‘tằm nhả tơ”. Tình yêu với nghệ thuật Bài chòi trong NSND Hồ Thu vẫn luôn đong đầy và nhiệt huyết. Hy vọng, tình yêu ấy vẫn như một đời sông chảy mãi qua những “bến tâm hồn” và sớm “gặt hái” được những thành tích chói sáng như chị.
